Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc

1. Tənqidi təfəkkür. 
Hər hansı hadisəyə şübhə ilə yanaşmaq, etiraz etmək, fikir 
söyləmək və s. tənqidi təfəkkürdür.
2. Dialektik təfəkkür. 
Dialektik təfəkkür dedikdə-hadisələrdə ziddiyətlərin 
vəhdətini və mübarizəsini, yeniliklərin necə yarandığını görmək 
və onların inkişaf istqamətlərini aşkar etmək nəzərdə tutulur.
3. Məntiqi təfəkkür 
Məntiqi təfəkkür dedikdə biliklərin əqli şəkildə 
qavranılması, köhnə biliklərlə yeni biliklər arasında sıx bağlılıq 
başa düşülür.
4. Ümumiləşmiş təfəkkür. 
Ümumiləşmiş təfəkkür dedikdə elmi biliklərin fərqli və 
oxşar cəhətlərini aşkar etmək başa düşülür.
5 .Kateqoriyalı təfəkkür. 
Bu, oxşar əlamətləri qruplar, siniflər üzrə birləşdirməyi 
nəzərdə tutulur.
6. Nəzəri təfəkkür.
Bu, ən yüksək ümumiləşdirilmiş hadisələrin ən vacib 
qanunauyğunluqlarını dərk etdirməkdir.
7. Deduktiv təfəkkür.  
Bu, fikrin ümumi haldan xüsusi hala, kokret fikrə doğru 
inkişafıdır. 
8. İnduktiv təfəkkür. 
Bu fikrin xüsusi haldan ümumi hala keçməsi və nəticə 
çıxarılmasıdır. 
9.Alqoritmik təfəkkür. 
54
Bu, göstəriciləri ardıcıl, sistemli yerinə yetirməkdir.
10. Texniki təfəkkür. 
Bu, texniki yeniliklər üçün fikri fəallıq, şagirdi texniki 
əməyə hazırlamaqdır. 
11. Reproduktiv təfəkkür. 
Bu, mənimsənilmiş bilikləri aktivləşdirməyə çalışan 
fikri fəallıqdır.
 
12. Produktiv təfəkkür (yaradıcı) 
Bu, yeni elmi tapşırıqları, məsələləri müstəqil həll 
etmək imkanı verir.
13. Sistemli təfəkkür 
Bu, təbiət və cəmiyyətin qanunauyğunluqlarını düzgün 
inkişaf etdirmək, elmi dünyagörüşü formalaşdırmaqdır.
Müəllimlər şagirdlərin fəallığını inkişaf etdirmək üçün 
hansı növ təfəkkürün çatışmadığını müəyyən etdikdən sonra 
onun inkişaf etdirilməsi qayğısına qalmaqla keyfiyyət əldə 
edilməsinə, şagirdin irəliyə doğru inkişafına imkan yaradırlar. 
Şagidlərin təfəkkürünün inkişaf etdirilməsi üçün 
müəyyən prinsiplərin nəzərə alınması məsləhət görülür.
Göründüyü kimi kitab müəllifləri Qardner nəzəriyyəsini 
yeni şəraitdə daha kiçik detallarına gedib çıxmışlar. Bunun isə 
başlıca səbəbi şagird intellektinə təsir etməyin yeni metod və 
yollarını axtarmaqdan ibarətdir. Yəhudi xalqının müdrik bir sözü 
var: “Bütün çıxılmaz vəziyyətlərdən iki çıxış nöqtəsi var”. Bu, 
ağlın çevikliyinə, bütün vəziyyətlərdə alternativ yol axtarmaq 
zəruriyyətinə işarədir. Hər bir fikrə alternativ axtarmaq, mütləq 
ideyaları hazır standart fikirlərlə yeniləşdirmək ideyası müasir 
təhsilin qarşısında duran əsas vəzifələrdəndir. Bu gün dünya 
şöhrətli alimlərdən Lütfizadənin, R. Əliyevin nəzəriyyələri 
mövcud elmi kəşflərin alternativi kimi diqqəti cəlb edir. 
Alternativ düşüncə inkişafın əsasıdır. Əgər elmdə alternativ 

---

55 
düşüncə yaranmasa onun inkişafı olmayacaq. Çünki mövcud 
elmi nailiyyətlər ümumi qanunauyğunluqları müəyyənləşdirir. 
Buna görə də biz tərtib etdiyimiz testlərdə sualları elə şəkildə 
qurmalıyıq ki, şagirdin konkret intellektinə yönəlsin. Test 
cavablarını hazır biliklərin yoxlanmasından məntiqi düşüncəyə 
istiqamətləndirmək daha çox əhəmiyyətlidir. Tam bildiyimiz 
şeylərin içindən bilmədiklərimiz cəhətləri araşdırmaq bacarığı 
yaratmalıyıq.
O şey ki, bizlərə tam aşikardır, 
Orda da gizli bir xəzinə vardır. 
N. Gəncəvi bu beyt ilə deyir ki, bildiyimiz bir şeyin 
içində minlərlə bilmədiyimiz sirlər vardır. həmin sirləri 
öyrənməyə səy etməliyik. Bu kəlam müasir təlim strategiyasının 
əsasını təşkil edə bilər. Bizim bildiklərimizin içərisində 
bilmədiyimiz minlərlə cəhət mövcuddur. Əgər müəllim öz 
dərsinə bu məntiqlə yanaşsa elmin tərəqqisi yolunda şagirdləri 
düzgün istiqamətləndirmiş olar.