Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

DADYAN AİLESİ

18. ve 19. yy'larda İstanbul'da üç kuşak barutçubaşılık yapmış Ermeni asıllı aile.

Soyları Ermeni Kralı Senekerim Ardz-runi'yle akrabalığa kadar uzanan Dadyan ailesinin atası Beroz'dur. Uzun yıllar onun adıyla Beryan diye anılan aile Sivas'tan Eğin'in Gamaragab Köyü'ne, oradan da İstanbul'a göç etmiştir. Aile, l650'de atalarından Dad'ın adından Dadyan soyadını almıştır.

Ailenin ilk önemli üyelerinden Dad Arakel 20 Aralık 1753'te Eğin'in Gamaragab Köyü'nde doğdu. 1787'de İstanbul'a yerleşerek bir süre sarraflık yaptı. Bu dönemde III. Selim yeni bir baruthane kurma çalışmalarına başlamıştı. Bir Fransız tarafından yapılan girişimler sonuçsuz kalınca Reisülküttab Raşid Efendi'nin aracılığıyla Dad Arakel devreye girmiştir. Başarı sağlanınca III. Selim 1795'te Dad Ara-kel'i barutçubaşılığa getirmiştir. Dad Arakel Osmanlı tarihinde ilk Ermeni barut-çubaşıdır. 31 Ağustos 1812'deki ölümüne kadar bu görevde kalan Dad Arakel, baruthanede önemli yenilikler yapmış, ayrıca imal ettiği beş çuha tezgâhı ile III. Selimin özel sevgisini kazanmıştır.

Dad Arakelln büyük oğlu Simon Ami-ra Dadyan (1777-1832) babasının ölümü üzerine 31 Ağustos 1812'de barutçubaşılık görevine atandı ve kardeşi Hovhan-nes Bey ile son günlerine kadar bu görevi sürdürdü.

Oğlu Boğos Bey Dadyan da (1800-1863) babasının ölümünden sonra barutçubaşı oldu. Kırım Savaşı (1853-1856) sırasındaki hizmetlerinden dolayı "Bey" unvanı verilen Boğos Dadyan, Ermeni cemaatinin yönetim işlerinde de önemli görevler üstlenmiş, İstanbul'da birçok kilisenin, okulun ve hastanenin inşasına ya da onarımına maddi katkıda bulunmuştur.

Dad Arakelln diğer oğlu Hovhannes Bey Dadyan (1798-1869) babasının ölümü üzerine baruthanede çalışmaya başladı. 1820'de Beykoz Kâğıthanesi'nin başına getirildi. 1829'da bu görevi bırakıp makinelerle uğraşan Hovhannes Dadyan, tüfek demirlerini delmek için bir makine icat etti. Simon Amira Dadyan' m ölümünün (1832) ardından Azadh Baruthanesi barutçubaşılığına atandı.

Hovhannes Dadyan, Dolmabahçe Tü-fenkhanesi, Hereke İpekli Dokuma Fabrikası, Yeşilköy Çivi Fabrikası, Beykoz Deri-Kösele Fabrikası, İzmit Çuhahane-si, Hereke Halı Dokuma Fabrikası, Hereke İplikhanesi, Zeytinburnu Demir Dökümhanesi ve Buharlı Değirmen Fabri-kası'mn da yöneticiliğini veya kuruculuğunu yapmıştır.

Hovhannes Dadyan'ın oğlu Harutyun (Artin) Paşa Dadyan (1830-1901) ise diplomatlık yapmıştır. Fransa'da yükseköğrenim görmüş, Sorbonne Üniversitesi'ni

Boğos Dadyan (üstte), Hovhannes Dadyan (ortada) ve Harutyun (Artin) Paşa Dadyan. Intartsak Oratsuyts (Genel Takvim), 1900 (üst), Dadyan Kerdasdan (Dadyan Ailesi), 1934 (orta ve alt) Vağarşag Seropyan koleksiyonu

bitirmiştir. İstanbul'a döndükten sonra, Hariciye Nezareti'ne girmiştir. Birçok ö-nemli görevde, elçiliklerde, delegasyon üyeliklerinde bulunan Dadyan, 1880-1888 arasında da Hariciye Nezareti müsteşarlığı yapmıştır.

Harutyun Paşa Dadyan, İstanbul Ermeni cemaati içinde de önemli görev ve sorumluluklar almıştır. Patrikhane Eğitim Şûrası, Patrikhane tüzüğü hazırlama ko-

misyonu, genel meclis üyelikleri, Beşiktaş Makruhyan Okulu mütevvelliliği bunlardan birkaçıdır.

Dadyan ailesinin bu üyeleri dışında Arakel-Sisak Bey (1828-1895), Boğos Bey (1801-1895), Boğos Bey (1801-1863), Simon Bey (1829-1889) ve Krikor-Mihran Bey (1832-1882) barutçubaşılıkta; Nerses-Hosrov Bey (1825-1872) makine mühendisliği ve yöneticilikte; Simon Bey (1847-1906) mühendislik ve desinatorlükte; Hov-hannes-Diran Bey (1855-1908) ve Hov-hannes-Vahram Bey (1857-1916) devlet adamlığında, Dırtad Bey (1860-1916) mühendislikte; Miralay Boğos Bey (1862-1934) askeri veterinerlikte ün kazanmışlardır.

BibL A. Berberyan, Badmutyun Hayots (Ermeni Tarihi), ist., 1871; V. K. Zartaryan, Hi-şadagaron (Anı Kitabı), ist., 1910; M. Or-manyan, Azkabadum, III, Kudüs, 1927; T. Azadyan, Ağın Yev Agıntsik (Eğin ve Eğinliler), ist., 1943; Y. Çark, Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler, 1453-1953, ist., 1953; T. Azadyan, Ağın (Eğin), İst., ty; B. Garabed-yan, tnnisunamya Hopelenagan Hişadaga-ran Bakırköyi Surp Asdvadzadzin Yegeğetsvo Yev Dadyan Varjarani (Bakırköy Azize Meryem Ana Kilisesi ve Dadyan Okulu Doksanıncı Yılı Hatıra Kitabı), ist., 1934; T. Azadyan, Dadyan Kertasdanı Yev ir Aganovar Temken (Dadyan Ailesi ve Önemli Simaları), ist., 1952; E. Poghossian, Dadyan Kertesda-nı-Die Geschichte Der Familie Dadian (Dadyan Ailesi), Viyana, 1968; H. Jamgoçyan, Hi-şadagaran 125 Amya Hopelyani Dzınunt Surp Asdvadzadzin Yegeğetsvo Yev Dadyan Vanjarani Bakırhüği (Bakırköy Dzınunt Surp Asdvadzadzin Kilisesi ve Dadyan Okulu 125'inci Yıl Hatıra Kitabı), İst., 1969; Badmutyun Surp Pırgçi Hivantanatsin Hayotz i Gostantnubolis (istanbul'daki Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Tarihi), ist., 1987; P. Tuğlacı, Dadyan Ailesi, ist., 1993.

VAĞARŞAG SEROPYAN