Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti iqtisodiyot fakulteti

Iqtisodiy faoliyat nima

Iqtisodiy faoliyatni tartibga solish, davlatning iqtisodiy sektorni boshqarishda asosiy rol o‘ynaydi. Bu amalga oshirilishi uchun davlatning har bir iqtisodiy sub’ekt bilan uzlashuv va munosabatlarni yaxshilash, ijtimoiy solishlarni rivojlantirish, infrastruktura va moliyaviy resurslarni effektiv tarzda ishlatish kerak.

Bundan tashqari, iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda davlatning moliyaviy solish politikasi muhim rol o‘ynaydi. Moliyaviy solishlarni tizimli o‘tkazish, solishlarni adolatli va tasodifli tarzda amalga oshirish, ijtimoiy muammolarni hal etish va investitsiyalarni kuchaytirish ko‘rsatkichlariga e’tibor berilishi kerak.

Sodiq va soliq huquqlarni muhofaza qilish va adolatli tashkil etish ham iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda muhim asoslardan biridir. Sodiq va soliq huquqlarning stabil va pastlikdan omon tuzilgani, solishlarni hamda ijtimoiy muammolarni yaxshilashtirishga hisoblanadi.

Infrastruktura va moliyaviy resurslarni effektiv tarzda ishlatish ham iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda kritik rol o‘ynaydi. Infrastruktura rivojlantirilishi, transport va kommunikatsiyalarning yaxshilashtirilishi, energetika tizimlarining modernizatsiyasi va moliyaviy resurslarni ishlatishda effektivlikni oshirish ko‘rsatkichlariga e’tibor berilishi kerak.

Shuningdek, ijtimoiy solishlarga ega bo‘lish, tashkilotlarni qo‘llab-quvvatlash, innovatsiyalarni o‘sish va yangi texnologiyalarni kiritish ham iqtisodiy faoliyatni tartibga solishda muhim asoslardan biridir. Tadbirkorlikni rahatlashtirish, eksport potentsialini oshirish, moliyaviy resurslarni ishlatishda effektivlikni oshirish ham iqtisodiy faoliyatni tartibga solish uchun muhim masalalardir.
Iqtisodiyotni tartibga solish
Davlat tomonidan tartibga solish Iqtisodiy faoliyat Iqtisodiy faoliyat sub’ektlarini boshqarish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadini ko‘zlagan davlat tomonidan amalga oshiriladigan iqtisodiy, huquqiy, ma’muriy va boshqaruv chora-tadbirlari majmuidir.

Bu chora-tadbirlar ularni ichki va tashqi bozorda iqtisodiy qo‘llab-quvvatlash, huquqiy himoya qilish imkonini bermoqda hamda sifatini oshirishga qaratilgan eksport salohiyati. Ular tushunishga yordam beradi xalqaro bozorlarga eksportni kengaytirish strategiyasi tovarlar, xizmatlar va intellektual mulk huquqlari, yuqori darajadagi qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar, tashqi savdoning ijobiy balansini barqaror saqlash, milliy miqyosda iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash uchun.

Yuqorida aytilganlarga asoslanib, keling, qisqacha ta'rif beramiz Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadlari . Ular juda ko'p.
Keling, birinchi navbatda buni chaqiraylik Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish maqsadi mamlakatning globallashayotgan jahon iqtisodiyotida yanada chuqurroq ishtirok etishi va uning rivojlanishini davlatlararo tartibga solish jarayonida milliy iqtisodiy manfaatlarning ustuvorligini ta’minlash sifatida. Boshqa barcha maqsad va vazifalar bunga hissa qo'shishi kerak.
Bu milliy xoʻjalik subʼyektlarining toʻgʻri (amaldagi qonunchilik va xalqaro shartnomalar doirasida) faoliyati uchun qulay huquqiy muhitni yaratish vazifasidir. tashqi iqtisodiy soha mamlakat ichida ham, uning tashqarisida ham.
Bu ham amal qiladi tashqi savdo operatsiyalarini iqtisodiy rag'batlantirish, shu jumladan qanday valyuta tushumlari manbai va ustuvorlikka ko'ra davlatning milliy daromadini shakllantirish iqtisodiy tushuncha mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi, yo'nalishlari.
Ushbu maqsadlar guruhi haqida suhbatni yakunlar ekanmiz, biz samarali bo'lish uchun shart-sharoitlarni ta'minlash zarurligini ta'kidlaymiz Iqtisodiy faoliyat har bir xo‘jalik yurituvchi sub’ekt uchun ham, umummilliy rivojlanish maqsadlari uchun ham.
Buning uchun davlat turli ta'sir dastaklaridan foydalanadi. Bular, xususan, iqtisodiy va ma'muriy nazoratning turli shakllari bo'lib, bu juda muhimdir.
Gap shundaki, nazorat funktsiyalarining ustuvorligi bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida O'zbekiston iqtisodiyotini o'zgartirish mexanizmini shakllantirishning o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq. Bu biznes uchun tegishli yordamchini yaratishdir infratuzilma— axborot, konsalting va boshqalar, Iqtisodiy faoliyatning barcha ixtisoslashgan yo‘nalishlari bo‘yicha kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlashga ko‘maklashish.
Keyingi guruh jarayonlar bilan bog'liq jahon iqtisodiyotining globallashuvi. Bu, birinchi navbatda, yaratishga yordam berishdir dunyoning ko'p qutbli geoiqtisodiy modeli iqtisodiy tizim turli hududlar, xalqaro tashkilotlar va guruhlar, birlashmalar va alohida korporatsiyalar bilan hamkorlik strategiyasini izchil amalga oshirish, shu jumladan, ularning mintaqaviy yo‘nalishini hisobga olgan holda.
O’zbekiston xalqaro mehnat taqsimoti va hamkorlikda teng asoslarda ishtirok etishi, ishlab chiqarilishi kerak bo'lgan raqobatbardosh ilm-fanni talab qiladigan mahsulotlar bilan yangi bozorlarga chiqishi kerak. mamlakat eksport salohiyatining asosi.
Bu beqiyos ahamiyatga ega Iqtisodiy faoliyat strukturasini takomillashtirish vazifasi.
Mavjud katta imkoniyatlar eksport operatsiyalarida xizmatlar ulushini oshirish(turizm, xizmatlar, texnik yordam yoqilgan tijorat asosi), muhandislik mahsulotlari fan va texnikaning eng yangi yutuqlari, patent va litsenziyalar asosida ishlab chiqilgan.
Bularning barchasi qayta ishlanmagan xomashyo, tabiiy resurslar yetkazib berishning kamayishi va ilgari yetkazib berilgan radioaktiv materiallarni qayta ishlash chiqindilarini majburiy import qilish bilan birga bo‘lishi kerak.
Ajoyib va mamlakatlararo va mintaqaviy darajada savdo munosabatlarini tartibga solishning roli, mahalliy eksportchilarni xorijda himoya qilish, ularga xorijiy kontragentlar bilan operatsiyalarni amalga oshirishda axborot, konsalting, huquqiy va boshqa yordam ko‘rsatish. Stabilning saqlanishini nazorat qilish ham muhimdir tashqi savdodagi ijobiy saldo.
Eng muhimlaridan biri Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadlari - tartibga solish Iqtisodiy faoliyat bo'yicha mamlakat to'lov balansining. O'z vaqtida to'lash tashqi qarz bekor qilmaydi, balki chet el kreditorlaridan mustaqil ravishda iqtisodiyotni mustaqil rivojlantirish salohiyatining saqlanishi ustidan qat’iy nazoratni o‘z zimmasiga oladi. Boshqacha aytganda, qattiq nazorat tashqi qarz chegarasi.
Davlat tomonidan tartibga solish ham shakllantirishga qaratilgan Iqtisodiy faoliyatda mamlakat va uning alohida mintaqalarining qulay imiji. Bu doirada harakat qiluvchi, vijdonlilarning vakolati bo'lishi kerak huquqiy tartibga solish milliy va xorijiy sheriklarning qonun hujjatlariga, boshqa xalqaro normalar va qoidalarga, har qanday turdagi kontrabanda yoki "iflos" pul yuvish operatsiyalariga chek qo'yadigan davlatning xalqaro shartnomalari.
O'zbekistonda Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish mavzusi, shubhasiz, hozirgi vaqtda juda dolzarbdir.
Mamlakatimiz bozor iqtisodiyoti yo‘liga o‘tdi, shuning uchun ham Iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning eski usullarini zamonaviy sharoitda qo‘llash samarasizligi yaqqol ko‘rinib turibdi. Iqtisodiyotimiz uchun eng samarali bo‘lgan tartibga solishning yangi usullarini ishlab chiqish hali tugallanmagan. O'zbekistonda Iqtisodiy faoliyatni tartibga solish hali ham eng maqbul emas. Shu bilan birga, har yili O'zbekiston xalqaro iqtisodiyotga tobora ko'proq integratsiyalashib bormoqda. Tashqi savdo faoliyati O'zbekiston iqtisodiyoti uchun muhim ahamiyatga ega, chunki u o'z ehtiyojlarining juda katta qismini tovarlarni import qilish orqali, eng ko'p miqdorda boshqa tovarlarni eksport qilishdan oladigan mablag'larni qondiradi. xomashyo. 2022-yilning yanvar-dekabr oylari yakuni bilan respublikaning tashqi savdo aylanmasi (TSA) 50 mlrd. AQSH dollarini tashkil etib, 2021-yilga nisbatan 7 mlrd 837,9 mln. AQSH dollariga yoki 18,6 foizga ko‘paygan. Bu haqda Statistika agentligi ma’lum qildi.
Bunda eksport – 19,3 mlrd.


tovarlar – 11 mlrd.
xizmatlar – 4 mlrd.
Oltin – 4,3 mlrd.
Import – 30,7 mlrd.
tovarlar – 28,2 mlrd.
xizmatlar – 2,5 mlrd.
Saldo – 11,4 mlrd ya’ni hisobot davrida – 11 mlrd 390,2 mln. AQSH dollari qiymatida passiv tashqi savdo balansi qayd etildi.
Tashqi savdo aylanmasining eng katta hajmi 2021 yil fevral oyida qayd etilib, 5 mlrd 233,2 mln. AQSH dollarini tashkil etgan.
2022-yil dekabr oyida tashqi savdo aylanmasi hajmi 5 mlrd 60,8 mln. AQSH dollarini tashkil etgan va 2021-yilning shu davriga nisbatan 24,5 foizga kamaygan.
O‘zbekiston jahonning 204 mamlakati bilan savdo aloqalarini amalga oshirgan. TSAning nisbatan salmoqli hissasi O'zbekiston Federasiyasi (18,6 foiz), XXR (17,8 foiz), Qozog‘iston (9,2 foiz), Turkiya (6,4 foiz), Koreya Respublikasi (4,7 foiz), Qirg‘iz Respublikasi (2,5 foiz) va Germaniya (2,3 foiz) bilan qayd etilgan
. Shuning uchun bu mavzudan uzoqlasha olmaysiz. Albatta, ko'p narsalarni olish kerak xalqaro amaliyot, ammo iqtisodiyotimizning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda amal qiladi. Ushbu mavzuda uni tavsiflovchi mavjud nazariy materiallarning katta miqdori mavjud. Amaliy materiallarga kelsak, ushbu mavzuning ba'zi qismlarida boshqalarga qaraganda ko'proq amaliy materiallar mavjud, masalan, bojxona tarifi choralarini qo'llashni ko'rib chiqish amaliyotda tarif bo'lmaganlarga qaraganda ancha oson.

Ushbu ishning maqsadi Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning turli xil turlarini tahlil qilish va ulardan O'zbekiston Federatsiyasining Iqtisodiy faoliyatida foydalanish xususiyatlari va istiqbollarini aniqlashdir. Ushbu maqsaddan kelib chiqib ishda quyidagi vazifalar hal etiladi:
a) Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning nazariy jihatlari va tamoyillarini o'rganish;
b) Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish usullarini tasniflash;
d) O'zbekistonda Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish tarixini o'rganish;
e) zamonaviy O'zbekistonda Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish xususiyatlarini ko'rib chiqish;
Ushbu kurs ishining ob'ekti Iqtisodiy faoliyat, predmeti esa uni davlat tomonidan tartibga solishdir.
Ushbu ishda Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy tushunchalari, nazariy tushunchalari, sabablari va tamoyillari yoritilgan, Iqtisodiy faoliyatni tartibga solish usullari tasniflangan. O'zbekistonda Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning rivojlanish tarixiga, ushbu faoliyatni amalga oshiradigan hokimiyat organlarining tuzilishiga katta e'tibor qaratilgan. Muammolar va ularni hal qilish yo'llari ham tavsiflanadi. Va nihoyat, O'zbekistonning JSTga a'zo bo'lishining hozirgi dolzarb mavzusi o'rganiladi.
Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish
 Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy qoidalari
Iqtisodiy faoliyat davlat, korxonalar, firmalarning tashqi savdo, tovar eksporti va importi, chet el kreditlari va investitsiyalari, boshqa davlatlar bilan qo’shma loyihalarni amalga oshirish bilan chambarchas bog’liq bo’lgan iqtisodiy faoliyati sohalaridan biridir.
Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish bo'yicha barcha qarashlarni 2 toifaga bo'lish mumkin:
a) erkin savdo - savdo tushunchasiga ko'ra (yoki liberalizm, erkin savdo), jahon iqtisodiyoti aynan erkin savdo orqali, ya’ni davlatning savdo faoliyatiga aralashuvisiz yoki cheklangan aralashuvi bilan moddiy farovonlikning eng yuqori darajasiga va resurslarni samarali taqsimlashga erishadi. Mamlakatlarning xalqaro ixtisoslashuvini belgilovchi omillar tabiiy-iqlim omillari, shuningdek, turli darajadagi iqtisodiy rivojlanish mamlakatlar va mamlakatlar ishlab chiqarish tannarxi boshqa mamlakatlarnikidan past bo'lgan mahsulotlarni ishlab chiqarishi kerak. Erkin savdo tarafdorlari davlatning iqtisodiyotga aralashuviga qarshi bo'lgan holda, bu mamlakat sanoatining qoloqligini saqlab qoladi, deb hisoblardi. Erkin savdo tamoyillariga birinchi navbatda monetarizm tarafdorlari amal qiladilar;
b) Protektsionizm - proteksionizm kontseptsiyasiga ko'ra, Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish mahalliy ishlab chiqaruvchilarni saqlash va rivojlantirish, faol savdo balansini saqlash uchun zarurdir. Keynschilik va institutsionalizm tarafdorlari protektsionizm kontseptsiyasi tarafdorlaridir.
Liberalizm va protektsionizm tushunchalari sof shaklda bir-biriga ziddir. Aytish joizki, sof ko‘rinishida u yoki bu tushuncha dunyoning bozor iqtisodiyoti hukmron bo‘lgan birorta davlatida mavjud emas. Biroq, davlat tomonidan tartibga solish uchun mas'ul shaxslarning iqtisodiy qarashlari va iqtisodiy vaziyatga qarab, bu tushunchalar amaliyotda turli nisbatlarda qo'llaniladi.
Iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish bo'yicha turli xil qarashlar mavjudligiga qaramay, davlat aralashuvi shunchaki zarur bo'lishi mumkin bo'lgan bir qancha sabablar mavjud.
Birinchidan, ko'pincha o'z hukumatlariga erkin savdoni cheklash uchun bosim o'tkazadigan mahalliy tadbirkorlarni qo'llab-quvvatlash kerak. Ikkinchidan, erkin savdo har doim ham mamlakat xavfsizligiga yordam bermaydi. Bu xalqaro shartnomalar bilan mustahkamlangan. Masalan, katta daromad olish istiqboliga qaramay, yadro qurolini terrorchi tashkilotlarga sotish xalqaro huquq va barcha davlatlarning milliy qonunchiligi bilan taqiqlangan. Uchinchidan, erkin savdo butun sanoat tarmoqlari faoliyatini to'xtatishga olib kelishi mumkin, bu esa ishsizlikning oshishiga va aholi turmush darajasining pasayishiga olib keladi. Nihoyat, erkin savdo mamlakat iqtisodiyotida yangi sanoat tarmoqlarining rivojlanishiga yordam bermaydi, bu proteksionistik siyosatni talab qiladi.
Davlat tomonidan tartibga solish davlatning qonun hujjatlarida, shuningdek, xalqaro shartnomalarda belgilangan muayyan tamoyillarga asoslanadi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning asosiy tamoyillariga quyidagilar kiradi:
tashqi iqtisodiy faoliyat mamlakat tashqi siyosatining tarkibiy qismi hisoblanadi;
iqtisodiy tartibga solish chora-tadbirlarining ustuvorligi;
tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish va uning amalga oshirilishini nazorat qilish tizimining birligi;
tashqi iqtisodiy faoliyat sub'ektlari huquq va majburiyatlarining tengligi hamda ularning manfaatlarining davlat tomonidan himoya qilinishi;
davlat aralashuvi asosli bo‘lishi va tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilariga va umuman aholiga zarar keltirmasligi kerak;
mamlakatning milliy xavfsizligini, siyosiy, iqtisodiy va harbiy manfaatlarini ta'minlash, shuningdek, ommaviy qirg'in qurollari va boshqa o'ta xavfli qurol turlarini olib chiqib ketishning oldini olish bo'yicha mamlakatning xalqaro majburiyatlarini bajarish;
bojxona hududining birligi.

Xulosa
Iqtisodiy tartibga solish deganda davlat boshqaruvi organlari tomonidan sanktsiya yoki jarima tahdidi bilan qoʻllab-quvvatlanadigan qoidalar ishlab chiqish yoʻli bilan eʼlon qilingan cheklovlar yoki qoidalar majmui tushuniladi. Davlat tomonidan tartibga solishning asosiy ko'lami bozordagi muvaffaqiyatsizliklarning, boshqacha aytganda, bozorlar ishlab chiqarishni samarali tashkil eta olmaydigan yoki iste'molchilarga tovarlar va xizmatlarni taqsimlamaydigan vaziyatlarning oldini olishdir (monopoliya / hukmron firma mavjud bo'lganda).


Maxsus organga aloqa xizmatlarini ko‘rsatishni tartibga solish va nazorat qilish va iloji boricha, butun O’zbekiston bo‘ylab ishonchli va arzon aloqa xizmatlari taqdim etilishini va talablarni qondirish uchun yetarli bo‘lishini ta’minlash vakolatini beradi. oshkoralik, aniqlik, bozorga yo‘naltirilganlik, samaradorlik va iste’molchilarning mamnunligi tamoyillariga muvofiq bunday xizmatlarga talab.





Iqtisodiyot va raqobatni tartibga solishni samarali amalga oshirish uchun hokimiyatda Iqtisodiy masalalar bo'limi (shuningdek, Iqtisodiyot va raqobat bo'limi) mavjud. Iqtisodiyotni tartibga solish va aloqa sohasida raqobatni to'rtta yo'nalishda amalga oshiradi: Rag'batlantirish | baholash | nazorat | davolar