Seminar jumislari

3-seminar jumisi.
Deformatsiyaliq soziw tezliginin’ bekkemlikke ta’siri Boylamaha’mjiljiw maydanlarinda gellerdi strukturaliq ju’zege keliwi.

Termodinamikani′n` uli′wmali′q pozitsiyalari′nan qarag`anda polimerlerde kernew menen deformatsiya wortasi′ndag`i′ g`a`rezlilikti ko`riwge boladi′. Sebebi ko`plegen belgili zatlarg`a sali′sti′rg`anda polimerler wog`ada joqari′ qayti′wshi′ deformatsiyag`a ushi′raydi′ ha`m joqari′dag`i′ g`a`rezlilikti u`yreniw bizge polimerlerdegi qayti′wshi′ deformatsiyalardi′n` ta`biyati′n tu`siniwge ja`rdem beredi.

Biz ideal kauchuk dep atali′wshi′ denedegi joqari′ elastikali′q deformatsiyani′n` ta`biyati′n qarasti′rayi′q. İdeal kauchuk deformatsiyalang`anda woni′n` ko`lemi wo`zgermeydi. Kauchuktin` deformatsiyasi′ni′n` kernewge g`a`rezliligi to`mendegi iymek si′zi′q arqali′ beriledi (3.1.1.-su`wret):



3.1.1.-su`wret. Polimer u`lgisinin` kernew-deformatsiya iymegi.

I – bo`limde Guk ni′zami′ wori′nlanadi′. II – bo`limde polimerge ta`sir yetiwshi ku`shinin` az ma`nisine u`lken deformatsiya shamasi′ sa`ykes keledi, al III – bo`limde deformatsiyani′n` az ma`nisine u`lken ma`nidegi kernew tuwra keledi.

II – bo`limde polimerdin` serpimlilik moduli turaqli′ bolmaydi′ ha`m ol kernew shamasi′na baylani′sli′ wo`zgeredi. Derlik kauchuk ushi′n serpimlilik moduli kishi ma`nige iye boladi′. Demek kauchuk polimerlerdin` joqari′ elastikligi kinetikali′q ta`biyatqa iye boladi′ eken. Sebebi kauchuktin` serpimlilik moduli gazlardag`i′day temperaturani′n` ko`teriliwi menen iske asadi′, al deformatsiyalani′wshi′ elastiklik deneler qi′zadi′ eken. Wonsha ku`shli bolmag`an deformatsiyada polimer ko`leminin` saqlani′wi′ kauchuktin` molekulalari′ wortasi′ndag`i′ arali′q wo`zgerissiz qali′wi′n bildiredi, yag`ni′y ishki energiya turaqli′ saqlanadi′ degendi an`latadi′.
Polimerlerdin` serpimliliginin` kinetikali′q ta`biyati′ segmentlerdin` qozg`ali′si′ menen belgilenedi. Egerde polimer u`lgisin si′rtqi′ ku`sh ta`sirinde sozg`ani′mi′zda segmentlerdin` ji′lli′li′q qozg`ali′si′ ta`sir ku`shi bag`i′ti′nda makromolekulalardi′n` tuwri′lani′wi′na ali′p keledi, al ta`sir ku`shin ali′p taslasaq polimer wo`zinin` da`slepki hali′na qaytadi′, bul makromolekulalardi′n` qaytadan woralg`an hali′ tikleniwin bildiredi, yag`ni′y joqari′ elastikali′q deformatsiya qayti′mli′ boli′wi′n ko`rsetedi. Demek joqari′ elastikali′q deformatsiyani′n` ta`biyati′n molekulyar ko`z-qarastan ashi′p beretug`i′n bolsaq, si′rtqi′ ta`sir asti′nda makromolekulalardi′n` sozi′li′wi′ ha`m qaytadan wo`zinin` da`slepki worati′lg`an hali′na qayti′wi′ menen tu`sindiriledi. Bul jag`dayda hesh qanday polimerdin` ag`i′mi′ ju`zege kelmeydi, sebebi makromolekulalar bir-birine sali′sti′rg`anda wori′n almaspaydi′.