R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

K ariopiknoz yadroning od atd agi tuzilishi yoqolib, h ajm i kichrayib qolishi 
bilan ta’riflanadi. H ujayra yadrosi suvini yo'qotishi va xrom atin i quyuqlashib 
borishi tufayli bir tekis to'q bo'lib bo'yala boshlaydi. Bu h o d isa D N K konden- 
satsiyalanishi va bazofil m assanin g bujm ayib qo lish iga bog'liqdir.
Karioreksis bujm ayib qolgan (nekrozga u ch ragan ) yadron in g qism larga 
bo'linib ketishi bilan tariflanadi.
N ekrozning turidan qat’i nazar, shu nekrozga uchragan hujayradagi yadro 
1— 2 kundan keyin b atam om yoq olib ketadi. (12-rasm ). Yadrodan m ah rum
bo'lgan sitoplazm a tin iqm as qattiqqin a atsidofil m assag a aylanadi. A n a shu at- 
sidofiliya ho disasi sitoplazm an ing nordon bo'yoqlarni o'ziga olish xususiyatini 
kuchaytiradi. M an a shunday eozinofiliya, bir tom o n d an , sitoplazm ad agi o q sil­
lar denaturatsiyasiga b og'liq bo'lsa, ikkinchi tom o n d an , sitoplazm ad agi R N K
ni parchalaydigan nordon ribonukleaza ferm en tin in g faollashuviga bog'liqdir. 
Shunday qilib, nekrozga uchragan hujayra yadro m ag'zi bo'lm agan asidofil tuzil- 
m aga aylanib qoladi.

---

T irik organ izm da o'lik hujayralar v a ularning detritlari pirovard natijada 
yo'qolib ketadi. K oagulyatsiyaga uchragan hujayralari ham ferm entlar tasirida 
h azm bo‘lish v a leykositlar tom o n idan yutilish n atijasida yo'q bo‘lib ketadi. N ek­
ro zga uchragan hujayralar va shu hujayra detritlari chala parchalanadigan va re- 
abso rbsiyalan adigan bo'lsa, u h old a bu lar o‘ziga kalsiyni tortib olib, ohaklanadi 
(kalsiylan adi). D istrofik kalsiylanish deb ataladigan m an a shunday hodisani sil, 
aterosklerozd a h am kuzatish m u m kin.
•H ujayra o'lim ining od atd an tash q ari m orfologik bir turi ap o p to zd ir. A pop- 
toz yo hujayran in g bir q ism iga yoki bir n echa hujayraga yoyiladi. N ekrozning bu 
tu ri yadro si sezilarli karioreksisga uch ragan hujayra sitoplazm asidagi dum aloq 
yoki tuxu m sim on eozinofil m assa k o rin ish id a k o z g a tashlanadi.
A poptoz genetik nazorat o stid a tu rad i va uni ikkita gen idora etib boradi. 
C hun on ch i, p rotoon kogen V S2 ap o p toz boshlanish in i susaytirsa, supressor R53 
gen uni kuchaytiradi.
A poptoz bosh lan ish in in g m exan izm ida hujayrada [C a+ 2] m iqdorin in g 
ko'payib ketgani, en dogen n ukleaza va stressor N 5B 70 genlarning faollashib q o l­
gan i m uhim aham iyatga ega deb hisoblanadi.
4
12-rasm . Buyrak kanalchalari epiteliysining nekrozga uchragan hujayralari:
1 — k ariopikn oz, 2 — kariolizis.
A poptoz bir qancha fiziologik jarayon larnin g, ju m ladan : 1) em briogenez 
dav rid a hujayralarning dasturlash tirilgan destruksiyasi; 2) gorm on larga alo q a­
do r involyutsiya, m asalan , endom etriy, ayrisim on bez involyutsiyasi; 3) kininlar 
ajralib ch iqqan idan keyin im m u nitetga javobgar hujayralarning o‘lim i singari 
jarayon larn in g yuzaga chiqib borish i uchun zarurdir.
A poptoz rivojlanib borayotgan tim usda autoreaktiv T-hujayralarning 
o'lim iga sabab bo'lib, m anfiy seleksiya fenom eniga olib borad igan m exanizm
bo'lsa ham ajab em as.
A poptoz p atologik jarayon lar m ah alid a ham kuzatiladi. M asalan, toksik yoki 
virusli gepatitda jigard a asidofil K aun silm en tanachalarining hosil bo'lishi shu-

---

lar jum lasidandir. Shunisi diq qatga sazovorki, bu fenom en har xil m an balardan
kelib ch iqadigan o'sm alarda ko‘riladi.
H U JA Y R A N IN G M O S L A N IS H I (a d ap tatsiy asi)
H ujayra o‘zining atrofidagi m ikrodun yosida bo'ladigan ozgarish larga tinm ay 
m oslashib boradi, shu m u n o sabat bilan u o‘zining tuzilishi va funksiyalari mu- 
do m ozgarib turm aydigan bo‘lsa yashay olmaydi.
H ujayra stressga sabab bo‘ladigan va boshqacha patogen om illar tasiriga 
uchraydigan sharoitlarda m etabolizm i va tuzilishini o‘zgartirish yo‘li bilan adap- 
tatsiyalanadi, bu n arsa u n ga o‘zgarib, boshqacha tusga kirgan, lekin ozgarib tu ­
ruvchi atrofdagi m uhit sh aroitlarida om on qolish uchun hujayraga im kon b e ­
radigan barqaror holatga erishish uchun yo‘1 ochadi. Stressga sabab bo‘luvchi 
om ilning tabiati va kuchiga yarash a subhujayra strukturalarinin g doira b o y lab
alm ashinishi xuddi ilgarigidek davom etaveradi va organellalar soni to g ‘rilanib 
borad i (stressni b artaraf etish uchun). Yangi, lekin o‘zgarib b o sh q a taxlitga o‘tgan
m uvozanat yuzaga keladi.
A na shunday adaptatsiyaga m isollarning biri gipoksiya sharoitlarida, dori 
preparatlari organizm ga ortiqcha kirgan m ahallarda, funktsional jih atdan had- 
dan tashqari k o p zo‘r kelgan paytlarda kuzatiladigan h o disa-don ador endo- 
plazm atik retikulum giperplaziyasidir. Ayni vaq td a optik m ikroskop bilan tek­
shirib turiladigan bo‘lsa, sitoplazm ad a uni bo‘kib qolgan ga o x sh a sh ko'rinishga 
kiritib qo yad igan oq sil donalari ko'zga tashlanadi. Elektron m ikroskopiyada bu 
oq sil donalari hujayra organellalarining giperplaziyasini aks ettiradi. H u jayra­