B. A. Nazarbayeva
Yüklə 3,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4-Bob. Datchiklarning fizikaviy tamoyillari
|
135 4-Bob. Datchiklarning fizikaviy tamoyillari Datchiklar odatda noelektr fizikaviy kattaliklarni elektr signaliga qayta shakllantirgichlar bo‘lib hisoblanadi. Tashqi ta’sir chiqish elektr signaliga aylanishdan oldin bitta yoki bir nechta qayta shakllantirish bosqichlaridan o‘tadi. Bu bosqichlar energiyaning bir turining boshqasiga aylanishini o‘z ichiga oladi, oxirgi aylanish esa har doim talab qilinadigan chiqish formatidagi elektr signalining shakllanishidan iborat bo‘ladi. Oldingi mavzularda datchiklarning ikkita eng keng tarqalgan tipi – to‘g‘ridan-to‘g‘ri harakat qiladigan va tarkibiy datchiklar to‘g‘risida gapirib o‘tilgan edi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri harakat qiladigan datchiklar tashqi noelektrik ta’sirlarni bevosita elektr signaliga aylantiradi. Biroq ba’zi bir tashqi signallarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri elektr signallariga aylantirib bo‘lmaydi, buning uchun ular bir nechta qayta shakllantirishlar bosqichlaridan o‘tishi zarur bo‘ladi. Misol sifatida shaffof bo‘lmagan obyektning ko‘chishini detektorlash masalasini ko‘rib chiqamiz. Uni echish uchun optik tolali datchikdan foydalanish mumkin. Bu datchik ishlashi uchun qo‘zg‘atish signali zarur bo‘ladi, signal manbai bo‘lib yorug‘lik nurlatadigan diod xizmat qiladi. Yorug‘lik nurlatadigan dioddan chiqqan yorug‘lik tolali yorug‘lik o‘tkazgich orqali o‘tadi va obyekt yuzasidan qaytadi. Qaytarilgan fotonlar oqimi qabul qiluvchi yorug‘lik o‘tkazgichga kelib tushadi va u bo‘ylab fotodiodga etib boradi. Fotodiodning zanjiridagi tok kuchi yorug‘lik o‘tkazgichning oxiridan obyektgacha bo‘lgan masofaga proporsional bo‘ladi. Tasvirlashdan ko‘rinib turibdiki bunday datchikning ishssikli elektr tokini fotonlarga aylantirishning bir nechta bosqichlari, fotonlarning sindiruvchi muhitdan o‘tishi, qaytishi va yana elektr signaliga aylanishidan tashkil topadi. Ko‘rinib turibdiki, butun detektorlash jarayoni ikkita bosqich – elektr energiyasini qayta shakllantirish va optik signalni boshqarishdan tashkil topadi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri harakat qiladigan datchiklar noelektrik ta’sirlarga javob tariqasida chiqishda birdaniga elektr signalini olish imkonini beradigan ba’zi bir 136 fizikaviy hodisalar asosida ishlanishi mumkin. Termoelektriklik (Zeebek hodisasi), pyezoelektriklik va fotoeffekt bunday hodisalarga misol bo‘lib hisoblanadi. Bu bobda tashqi ta’sirni elektr signaliga to‘g‘ridan-to‘g‘ri aylantirish uchun foydalanilishi mumkin bo‘lgan turli fizikaviy hodisalar tasvirlanadi. Bu hodisalarning hammasi fizikaning asosiy qonunlariga asoslanishi sababli ularni qisqacha ko‘rib chiqishdan boshlaymiz. Yüklə 3,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|