Neft va gaz konlari geologiyasi

Iqtisodiy oqibatlar 
90-yillarning boshlariga kelib, millionlab fuqarolar ishdan ayrilib, yagona 
daromad manbalaridan ayrilib, qashshoqlik chegarasidan pastroqda qolishdi. 
Jamiyat o'z imkoniyatlarini berishi mumkin bo'lgan hajmga nisbatan YaIM 
hajmida orqada qolish mavjud. Aholining turli ijtimoiy guruhlari o'rtasida ishsizlik 
xarajatlarining notekis taqsimlanishi mavjud. Xodimlarning malakasi yo'qoladi. 

---

19 
Makroiqtisodiyot bo'yicha taniqli tadqiqotchi Artur Ouken (AQSh) ishsizlik 
darajasi va ishlab chiqarilmagan yoki qaytarib bo'lmaydigan darajada yo'qolgan 
mahsulotlar o'rtasidagi bog'liqlikni matematik tarzda ifodaladi. Okun qonuni deb 
ataladigan bu nisbat shuni ko'rsatadiki, agar haqiqiy ishsizlik darajasi o'zining tabiiy 
darajasidan 1% ga oshsa, yalpi milliy mahsulotning yo'qolishi 2,5% ni tashkil qiladi. 
Misol uchun, agar boshida haqiqiy YaIM uning potentsial hajmining 100% ni 
tashkil etgan bo'lsa va keyin 98% ga tushgan bo'lsa, unda ishsizlik darajasi 1% ga 
oshishi kerak. 
Okun qonuni tovar bozori va mehnat bozori o'rtasidagi asosiy munosabatlarni 
ifodalaydi. U real YaIMning qisqa muddatli harakati va ishsizlik darajasining 
o'zgarishi o'rtasidagi munosabatni tavsiflaydi. 
Rossiyada soʻnggi paytlarda barqaror iqtisodiy oʻsish kuzatilayotganiga 
qaramay, bu rivojlangan Gʻarb davlatlari darajasiga yetish uchun yetarli emas. 
G‘arb iqtisodchilarining fikricha, bugungi kunda ishsizlik bozor iqtisodiyoti 
rivojlangan mamlakatlarning markaziy muammosidir. Ommaviy ishsizlik davrining 
iqtisodiy yo'qotishlari, masalan, monopolizatsiya bilan bog'liq yo'qotishlardan ancha 
katta. 2-jadvalda tizimga salbiy va ijobiy ta'sir nuqtai nazaridan ko'rib chiqilgan 
ishsizlikning eng muhim iqtisodiy oqibatlarining batafsil tasnifini taklif qilishimiz 
mumkin: 
2-jadval 
Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari 
Salbiy 
Ijobiy 
O'rganish oqibatlarining qadrsizlanishi 
Iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish uchun ishchi kuchi zaxirasini yaratish 

---

20 
Kamaytirilgan ishlab chiqarish 
Ishchilar o'rtasidagi raqobat mehnat qobiliyatini rivojlantirish uchun rag'bat 
sifatida 
Ishsizlarga yordam berish qiymati 
Qayta tayyorlash va ta'lim darajasini oshirish uchun ishga qabul qilishda 
tanaffus 
Ishsizlarga yordam berish uchun yo'qotishlar 
Mehnat intensivligi va ishlab chiqarishning o'sishini rag'batlantirish 
Malakalarni yo'qotish 
Turmush darajasining pasayishi 
Milliy daromadning kam ishlab chiqarilishi 
Soliq tushumlarining kamayishi 
Ishsizlikning asosiy salbiy oqibatlaridan biri mehnatga layoqatli fuqarolarning 
mehnatga layoqatsiz ahvoli va shunga mos ravishda ishlab chiqarilmagan 
mahsulotlardir. Iqtisodiyot mehnatga tayyor va qodir, ish izlayotgan va uni ishga 
tushirishga tayyor bo‘lgan har bir kishining ish o‘rinlariga bo‘lgan ehtiyojini qondira 
olmasa, mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish salohiyati yo‘qoladi. 
Binobarin, ishsizlik jamiyatning imkoniyatlarini hisobga olgan holda rivojlanishi va 
olg‘a siljishiga to‘sqinlik qiladi. Oxir oqibat, bu iqtisodiy o'sishning sekinlashishi, 
yalpi milliy mahsulot o'sishining orqada qolishi sifatida baholanadi. 
Iqtisodiy faollikning o'sishi yoki kamayishi mamlakatda bandlik va 
ishsizlikning o'sishi va pasayishining asosiy sabablari hisoblanadi. Iqtisodiyotning 
tsiklik rivojlanishi, iqtisodiy faoliyatning bir necha yillar yoki o'n yillar davomida 
ketma-ket ko'tarilishlari va pasayishlari band bo'lganlar va ishsizlar sonining ma'lum 

---

21 
o'zgarishiga olib keladi. Demak, iqtisodiyot deyarli to‘liq bandlik cho‘qqisini 
boshdan kechirayotgan va ishlab chiqarish maksimal samaradorlik bilan ishlayotgan 
paytda, bir muncha vaqt o‘tgach, ishbilarmonlik faolligining pasayishi, ishlab 
chiqarish faolligining pasayishi va ishsizlikning o‘sishi boshlanishini kutish kerak. 
Shundan so‘ng, tabiiyki, navbatdagi bosqich – ishlab chiqarishning tiklanishi 
boshlanadi, bu esa yana bandlikning maksimal qiymatigacha oshishiga olib keladi 
Mehnat sektorini isloh qilish sust va ziddiyatli. Ishsizlik ko‘lami, aholining aksariyat 
qismi turmush darajasining pasayishi, mehnatkashlarning huquqiy himoyasizligi 
islohotdan keyingi yillarda ishchilar erishganidan ko‘ra ko‘proq yutqazganidan 
dalolat beradi. Ishsizlik ijtimoiy hodisa sifatida aholining qashshoqlashishiga olib 
keladi. Bu jarayon barqaror bo'lishi va surunkali qashshoqlikka aylanishi yoki davlat 
tomonidan ijtimoiy himoya choralari ko'rilgan taqdirda to'xtatilishi mumkin.