Biokimyo va molekulyar

inisiatsiyasi, RNK zanjirini o‘sishi (elongatsiya), RNK zanjirini 
terminatsiyasi. 
Transkripsiya (lot. Transcriptio "qayta yozish" dan) - matritsa sifatida 
DNKdan foydalangan holda barcha tirik hujayralarda RNK sintezi jarayoni; 
genetik ma'lumotni DNKdan RNKga o'tkazish. 
Transkripsiya DNKga bog'liq bo'lgan RNK polimeraza tomonidan 
katalizlanadi. RNK polimeraza DNK molekulasi bo'ylab 3` -5` yo'nalishda 
harakat qiladi. 
Agar biz oqsillarni kodlovchi hududlarning transkripsiyasi haqida 
gapiradigan bo'lsak, unda bakteriyalarning transkripsiyasi bir birlik - bu 
promotor, transkripsiyalangan qism bo'lgan DNK molekulasining bo'lagi. (bir 
nechta oqsillarni kodlash ketma-ketligi) va terminator. Eukaryotlarda 
transkripsiya qilingan qism odatda bitta oqsil kodlash ketma-ketligini o'z 
ichiga oladi. 
RNK ni to'ldirish uchun shablon vazifasini bajaradigan DNK zanjiri 
kodlamaydigan yoki shablon deb nomlanadi. Bunday RNK sintezi natijasida 
olingan ketma-ketlik, komplementarlik printsipiga ko'ra kodlash DNK zanjiri 
ketma-ketligi bilan bir xil bo'ladi (DNK timinin RNK uratsil bilan 
almashtirilishini hisobga olmaganda). 
5.4.§. Prokaryotlar va eukaryotlarning transkripsiyasi 
Bakteriyalarda transkripsiya bitta RNK polimeraza bilan katalizlanadi. 
U beshta subbirlikning asosiy qismidan (a2ββ'ω) va promotorga bog'lanishni 
aniqlaydigan va transkripsiyani boshlashdagi yagona omil bo'lgan b -
subbirligidan (sigma faktor) iborat. Masalan, ichak tayoqchasida sigma 
omilining eng keng tarqalgan shakli σ70 dir. 
Eukaryotik hujayralar tarkibida kamida 3 ta RNK-polimeraza, 
o'simliklarda esa 5 ta bo'ladi, bu esa boshlash va cho'zish uchun bir qator 
omillar talab qiladi. RNK polimeraza II - oqsillarni kodlovchi mRNKlarning 

---

115 
(va boshqa ba'zi RNKlarning) transkripsiyasini katalizlaydigan eukar yotik 
hujayralarning asosiy fermenti. 
Bakteriyalarda mRNK transkripsiyadan so'ng hech qanday tarzda 
o'zgartirilmaydi va transkriptsiya paytida translyatsiya to'g'ridan -to'g'ri sodir 
bo'lishi mumkin. Eukaryotik hujayralarda mRNK yadroda modifikatsiya 
qilinadi - unga 5'-qopqoq biriktiriladi va 3'-polyA dumi sintezlanadi va 
birikish sodir bo'ladi. Keyin mRNA sitoplazma ichiga kirishi mumkin, u erda 
translyatsiya amalga oshiriladi.