Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

DARPHANE-İ ÂMİRE BİNASI

554

555

DARÜLACEZE BİNASI

kapıdan girilir. Kapı üzerindeki kitabenin orta aksında ay-yıldız motifli eliptik bir madalyona yer verilmiştir.

Darphane Eminliği: Günümüzde Rö-löve Anıtlar Müdürlüğü olarak kullanılan iki katlı kagir yönetim yapısı Aya İri-ni'nin kuzeydoğusunda, Darphane giriş avlusunun güneybatı bölümündedir. Önce Darphane Eminliği olan bina, sonradan, Osmanlı ve Avrupa'da basılan paralar, madalyalar, baskı aletleri, kalıplar ve madeni para koleksiyonlarının toplandığı bir müze olarak kullanılmıştır. En geniş yerinde 24x19,5 m ölçülerinde o-lan yapının girişi, avluya bakan kuzeydoğu cephesinde öne çıkan iki kanat kütlesi arasında bulunan geniş kemerli açıklıktan sağlanmıştır. Güneybatı cephesi birinci avlu üzerindedir. Zemin katı taş, birinci kat taş-tuğla sıralı olan yapı sade bir barok üslubu gösteren eğrisel bir saçakla tamamlanır. Her iki katta yerleştirilmiş taş söveli dikdörtgen pencere sıraları zeminde metal şebekeli, birinci katta metal kapaklıdır. Bütününde klasik ya-

Kalıp ve çırak atölyesinin bir görünümü. Cengiz Can, 1994

Darphanemi Amire binasının dış gömnümü, sağda kapı, duvarların arkasında sıra odalar. Cengiz Can, 1994

avlusundan kemerli bir kapıyla ayrılan ve uzun yıllar hizmet veren Darphane ve Damga Matbaası yapılar topluluğu, yönetim modelinde yapılan değişiklikler, üretim teknikleri ve araçlarında meydana gelen yeniliklerin uyarlanması gibi nedenlere bağlı, farklı devir özellikleri gösteren müdahale katmanlarım ihtiva etmektedir. Bütününde ampir üslubunun ağırlıkta olduğu bu yapılar topluluğu; barok eğilimli duvarlar, kemerli kapılar, eğrisel saçaklar, granit parke döşeli yollar ve geçitlerin oluşturduğu armoni ile, pitoresk bir görünüm verirler. Büyük hacimleri ile yüksek kullanım potansiyeline sahip bu yapılar, arkeolojik araştırmaları da içeren analitik çözümleme gerektirmektedir. Kültür Bakanlığı bünyesinde, bir Darphane Müzesi'ni de içeren restorasyon programları gündemdedir.

Darphane Kapısı: Darphane-i Âmire' ye, birinci avludan, ampir üslubunda, beyaz mermer kaplı, her iki yanında pi-lastr şeklinde çifter kolonu olan yarım daire kemerli, metal kanatlı anıtsal bir

pim geleneklerine uyan yapı, özenli restorasyonu sonucu özgün mimari kimliğini korumuştur.

Dökümhane: Aya İrini Kilisesi'nin kuzeyinde, kuzeybatı-güneydoğu yönünde, bu anıta paralel konumlanmıştır. Darp-hane'nin buradan taşınmasından sonra kâğıt deposu olarak kullanılmış, 1983'te tamamlanan restorasyonda muhdes bölmeler ve asma katlar kaldırılmış, yeni işlevine uygun olarak kimya ve araştırma laboratuvarları, atölyeler, kütüphane ve dokümantasyon birimi ve ofisler şeklinde düzenlenmiş, metal döner bir merdivenle bağlantı sağlanan çatı arasında bir konferans salonu yapılmıştır. Giriş, güneydoğu cephesinde birinci kata ulaşan merdivenle sağlanmaktadır. Buradan, Rö-löve Anıtlar Müdürlüğü birinci katına da bir giriş verilmiştir. Uzun cephelerde ana kütleden 2 m taşan ve giriş tarafında hazine dairesi, diğer tarafta altm-gümüş dökümhaneleri olarak yapılmış kanatlarla birlikte 38x20 m ölçülerinde simetrik bir yapıdır. Tavan yükseklikleri 6 ve 8 m'yi bulan iki katlı yapının çapraz tonozlu döşemeleri, ayaklara ve 1,5 m kalınlığındaki beden duvarlarına oturur. Dış mimaride, iki yanda kanat oluşturan kütleler taş, ana cephe bir sıra taş, iki sıra tuğla tekniğindedir. Sade bir kat silmesi ile ayrılmış olan üst katta, ikili pencereler, üzerlerindeki tepe pencereleri ile üçlü gruplar oluşturur. Kanat köşelerinde bulunan sade başlıklı pilastrlar yapının ampir üslubunu vurgularlar.

Sıra Odalar: Aya irini atriumu kuzeybatısında, istinat duvarına paralel konumda 48x10 m ölçülerindedir. Darpha-ne'nin ana girişinden itibaren 4 kapıdan geçilerek ulaşılan yapı, konumu itibariyle en kontrollü mevkidedir. Bizans tekniği gösteren tuğla tonozlar üzerinde inşa edilmiş, iki katil, ahşap döşemeli, köşeleri kesme taş tekniğiyle desteklenmiş kagir bir yapıdır. Kuzeydoğudaki daha geniş olmak üzere sıralanmış 6 mekândan oluşur. Girişler, karşıda Damga Matbaası ile sınırlanmış olan ince uzun ön avludandır. Geçit şeklindeki bu avlu her iki tarafında bulunan kapılarla kontrol altına alınmıştır. Eş planlı odaların arka cephelerinde, istinat duvarı ile yapı arasındaki ince uzun dar boşluğa çıkan i-kinci kapılar sıralanmıştır. Günümüze u-laşmamış olan ahşap birinci kat döşeme seviyesinde, odalar arasında bağlantıyı sağlayan kapı boşlukları vardır. Güneybatıda yer alan son odanın altında bir bodrum yer alır. Cephede ritmik olarak sıralanmış taş söveli dikdörtgen pencereler her iki katta metal şebekelidir. Geçtiğimiz yıllarda yapısal iyileştirmeyi de kapsayan sınırlı bir restorasyonla mimari kimliği algılanır kılınmış, çatı yapılmış, ancak yeni bir işlev verilmemiştir.

Damga Matbaası: Sur-i Sultani ile a-rasında üçgen biçiminde bir boşluk bırakacak şekilde konumlanmış olan Damga Matbaası binası, Darphane arazisinin batı bölümündedir ve işlevini sürdürmektedir. Kuzeydoğu ve kuzeybatı cephesinde

dikdörtgen iki ana yapı ve farklı devir özellikleri gösteren diğer yapıların zamanla birbirlerine bağlanmasıyla, 30x29 m ölçülerinde yaklaşık kare biçiminde bir iç avlu etrafında şekillenmiştir. Kışla mimarisini anımsatan bu haliyle, iç avlu ile birlikte 54x57 m ölçülerine ulaşır ve tesisin en büyük yapısı niteliğini kazanır. Orta yerinde kare planlı küçük bir havuz bulunan avluya bakan cephelerde iki katlı olan yapı, kuzeybatı cephesinde, eğimden dolayı bir bodrum kat kazanmıştır. Tüm cephelerde yer alan dikdörtgen pencereler taş sövelidir. Kuzeybatı kanadının iç avluya bakan cephesinde görkemli bir kuşevi bulunmaktadır.

Atölye Yapılan: Arazinin kuzeydoğusunda bulunan kalıp, çark ve çinko atölyeleri kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda konumlanmış yapılardır. Kendi içlerinde üretimle ilgili bölümleri bulunan bu yapılar farklı devir özellikleri göstermektedir. Darphane'nin ayrılmasıyla terk edilmiş, bakımsız kalmış, tahribata uğramış ve ahşap ya da metal strüktüıiü örtü sistemleri bazı bölümlerde çökmüştür.

Darphane yapılarının Soğuk Çeşme Kapısı tarafında bulunan geniş avlusunda, terk edilmiş ve örtü sistemi çökmüş, dikdörtgen planlı, tuğla yığma sistemle inşa edilmiş 28x10 m ölçülerinde bir a^ tölye yapısı daha yer almaktadır. Uzun zamandır terk edilmiş olduğu anlaşılan, 30x8 m ölçülerinde, avlu duvarına bitişik bir diğer yapıdan da pencere boşlukları görünen taş duvar bakiyeleri kalmıştır. Yine avluda, sürekli suyu olan ve buradan ulaşılan geçitlerin Ayasofya'ya bağlandığı rivayet edilen bir kuyu-sarnıç yer almaktadır.

Bibi. Eldem, Köşkler ve Kasırlar, II, 422-428; Eldem-Akozan, Topkapı Sarayı, 10; H. Göktürk, "Darbhane ve Damga Matbaası", ISTA, VIII, 4235-4238.

CENGİZ CAN