Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

Damat İbrahim Paşa Darülhadisi

Zeynep Ahunbay

len çamaşırhane ve gusülhane bugün yoktur. Üstü betonarme bir döşeme ile kapatılan avludaki şadırvan kaldırılmış; avlu zeminine dökme mozaik karolar yerleştirilmiştir.

Avlunun güneybatı köşesine, hücre dizisinin bir ucuna yerleştirilen dershanenin girişi güneydoğu kenarı üzerindedir. Kapıdan geriye yalnız iç taraftaki kemeri kalmıştır; kapı açıklığı genişletilmiş, kuzeydoğu duvarının bir bölümü kaldırılarak iç düzeni bozulmuştur. Pan-dantifli bir kubbeyle örtülen dershanenin güneybatı duvarında bir niş, kuzeybatı duvarında bir üst pencere, kuzeydoğu yönünde revağa açılan bir alt pencere izi sezilmektedir. Hücrelerden daha büyük olan dershane, hücre dizisiyle aynı dış çizgiye oturtulduğundan, kütlesi avlu yönüne doğru itilmiş ve revakta daralmaya neden olmuştur. Bu sıkışma nedeniyle, hücre kolları önünde kubbeli olan revak örtüsü, dershane çevresinde dar uzun aynalı tonozlara dönüşmüştür.

Dershanenin hücre dizisinin bir ucunda ve avlunun köşesinde yer aldığı plan düzeni Osmanlı klasik dönemi medreseleri arasında yaygın değildir, ancak 18. yy'da dershanenin hücrelerle dış cephede hemyüz olduğu, yapı adasının veya parselin köşesine yerleştirildiği uygulamalar görülmektedir. Bunlardan Galata' da Valide Kethüdası (1705), Sultanahmet' te Kabasakal, Nevşehir'de Damat İbrahim Paşa medreseleri günümüze ulaşan başlıca örnekler olarak anılabilir. Bugünkü durumuyla medresenin özgün cephe düzenini kavrayabilmek hemen hemen olanaksızdır. Cemal Nadir Sokağı üzerinde, üstü sıvanarak özgün niteliğinden kaybeden kapıdan başka kayda değer bir şey görülememektedir. Yan cepheler bitişik yapılarla kapatılmıştır. Ancak batı yarısı görülebilen kuzeydoğu cephesi derleme taşlar ve tuğla kırıklarıyla oluşturulmuştur. Bu düzensiz örgü kuzeybatı köşesinde yerini iri bloklara bırakmaktadır. Onarımlarla değiştiği açık olan cephedeki pencerelerin söveleri ve demir parmaklıkları sökülmüş, kemer aynaları boşaltılmıştır. Kalan izlere göre üstten te-ğetli sivri kemerleri olan pencerelerin ke-

mer sırtları bir sıra tuğla ile çevrelenmiştir. Cepheye ait saçak kornişi korunamamıştır; duvarın mevcut çatı yapılırken yükseltildiği örgü farkından anlaşılmaktadır. Dershane ve hücre kubbelerini örten kiremit örtülü yeni çatı üstünde özgün bacalara ait bir iz görünmemektedir. Dış cephedeki özensizliğe karşın, avlu çevresindeki mermer sütunlara oturan revak düzeni İbrahim Paşa'nın Şeh-zadebaşı'ndaki külliyesinin medresesiy-le aynı mimari kaliteye ulaşmaktadır. Sütunların kaideleri yükseltilen döşeme içine gömülmüştür. Medresede 18. yy sanatından değerli izler taşıyan başlıca ayrıntılar olan başlıklarda baklavalı tipin üç çeşitlemesi uygulanmıştır. Medresenin batı parçası yakın zamana kadar matbaa olarak kullanılırken, matbaanın taşınmasıyla şu anda büro ve depo olarak hizmet vermektedir. Diğer bölüm de afiş baskı atölyesi ve kâğıt deposu olarak kullanılmaktadır.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, I, 52; M. Aktepe, "ibrahim Paşa'ya Ait iki Vakfiye", TD, XI (1960), s. 150; ay, "Damat İbrahim Paşa Evkafına Dair Vesikalar", TD, XIII (1963), s. 17-26; Ayverdi, İstanbul Haritası, B4; M. Erdoğan, Lale Devri Başmiman Kayserili Mehmed Ağa, ist., 1962; Kumbaracılar, Sebiller, 31; Kürükoğlu, İstanbul Medreseleri, 337; Kütü-koğlu, Darü'l-Hilafe, 41.

ZEYNEP AHUNBAY