Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

DARLIK BARAJI

550

551

DARPHANE

Byzantine World", ae, s.123, 127; D. Millir, "The Emperor and the Stylite: A note on the Imperial Office", ne Greek Orthodox Tlıeolo-eical Review, 1970, s. 207-221.

AYŞE HÜR

DARLIK BARAJI

bak. BARAJLAR VE BARAJ GÖLLERİ

D'ARONCO, RAJMONDO TOMMASO

(31 Ağustos 1857, Gemona - 28 Mart 1932, San Remo) 1893-1909 arasında Türkiye'de çalışmış ve pek çok önemli yapıtın müellifi olan tanınmış italyan mimar.

DAronco birkaç kuşak boyunca inşaat işlerinde çalışan bir aileden gelmekteydi. Aile geleneğine uyarak çok erken yaşta babasının şantiyesinde çalışmaya başladı. İlkokuldan sonra Gemona Sanat Okulu'na ve üç yıl Avusturya'nın Graz kentindeki Baukunde'ye (yapı meslek okulu) devam etti. Burada onu çok etkileyen iki hocası olmuştu: Neoröne-sans bir beğenisi olan L. Theyer ile gotiğe eğilimli F. Schmidt. Hocalarının da yönlendirmesiyle İtalya'ya mimar olma kararı ile döndü.

1877'de Venedik Akademisi'nin mimarlık ve bezeme kurslarına başladı. Yeteneğini hemen fark eden Giacomo Fran-co'nun derslerine devam etti. Buradan 1880'de çok yüksek notlar ve ikinci dereceden enstitülerde mimari çizim öğretmenliği diploması alarak mezun oldu. Massa Carrara Enstitüsü'nde ilk görevine başladı (1881-1882). Bunu Palermo Teknik Enstitüsü (1883-1885), Mes-sina Üniversitesi (1886) izledi.

R. D'Aronco, 1893'te Türkiye'den bir çağrı aldı. 1851 Londra Evrensel Sergisi'n-den başlayarak hemen tüm uluslararası sergilere katılan Osmanlı Devleti bu kez İstanbul'da bir sergi düzenlemek iste-ğindeydi. Tarım-Orman ve Maadin Nazırı Selim Melhame başkanlığında ve üye olarak Osman Hamdi Bey, Mimar A. Valla-ury, Saray Başmühendisi Berthier ve bazı yüksek memurlardan oluşan bir hazırlık komitesi kurulmuştu.

Sergi yapılarının projelendirilmesi i-çin çeşitli isimler üzerinde durulduysa da sonunda Selim Melhame, İtalya'nın İstanbul Elçisi Kont Collobiano aracılığıyla Raimondo D'Aronco ile ilişki kurdu. 11 Temmuz 1893 günlü Moniteur Ori-ental'in yazdığına göre Osmanlı Tarım ve Sanayi Ürünleri Ulusal Sergisi'nin projelerini hazırlamak konusunda R. D'Aronco ile anlaşma yapıldı. Ağustos ayında başlayan çalışmalar, kış boyunca sürdü. Temel atma töreninin tüm hazırlıklarının tamamlandığı sırada 10 Temmuz 1894 günü İstanbul'da büyük hasara neden olan şiddetli bir deprem oldu. Maddi zararın da büyük olduğu deprem sonrasında sergi için ayrılmış paraların onarımlara aktarılması gerekti ve sergiden vazgeçilmek zorunluluğu doğdu. R. D'Aronco, sarayın ve Evkaf Nezareti'nin kadrosunda başta büyük camiler olmak

DAronco nün

Çamlıca'da

Rıza Paşa

Köşkü

(üstte) ve

Kireçbumu'nda

Cemil Bey

Yalısı (sağda)

için yaptığı

tasarımlar.

Afife Baturfotoğraf

koleksiyonu

üzere önemli yapıların onarımlarında çalışmaya başladı.

İstanbul'da çalıştığı 1893-1909 arası R. D'Aronco'nun profesyonel yaşamının en verimli dönemi oldu. Çoğunluğu yarışma projeleri olan İstanbul öncesi çalışmaları, genellikle eski üslupları canlandıran, yarışmaların gereklerine bağlı olarak neogotik, neobarok vb çizgiler taşıyan tasarımlardı. Dönemi için tipik olan ve fazla bir yorum çabası gerektirmeyen bu uyarlama süreci kısa sürdü. Egzersiz yaparcasına denediği stiller arasında Çin kökenli canlandırmalar bile vardı. Düzenli ve disiplinli bir akademik eğitiminin olmayışı kendine özgü kişisel bir dil geliştirmesine, stilistik kurallara fazla bağlanmayan, tersine onları yenilemeye çalışan bir tasarım anlayışına yol açmıştı. İstanbul ise hem eşsiz coğrafyası hem de binlerce yıllık zengin mimari mirasıy-la, kendini özgürce açık tuttuğu üslup çoğulluğuna yepyeni boyutlar ekledi.

D'Aronco'nun 1900'lere kadar süren İstanbul'daki ilk dönem çalışmalarında eklektisist ve historisist yaklaşım belir-

gindir. Deprem sonrasındaki onarımlarda İstanbul'un özellikle Türk dönemi yapılarım içeriden tanımak olanağını bulması ona yeni yorum fırsatları vermişti. Örneğin 18. yy İstanbul barok mimarlığını yeni katkılarla kullandığı Yeniçeri Müzesi, Tarım, Orman ve Maadin Nezareti binaları (halen Marmara Üniversitesi rektörlük binası) ve bugün Maçka'da bulunan II. Abdülhamid ÇeşmesiO) özgün uygulamalar olarak belirtilebilir.

A. Vallaury ile birlikte çalıştıkları Hay-darpaşa'daki Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane binası (halen Marmara Üniversitesi Kampusu) ve Numune Hastanesi, bu historisist yaklaşımın en görkemli örneklerindendir.

Yıldız Sarayı'ndaO) gerçekleştirdiği yapılar Avrupa mimarlık örneklerine daha yakın çizgiler taşır. Bu yaklaşım, 1898' de İmparator II. Wilhelm'in ziyareti için yaptırılan Şale Köşkü ek binası, harem bahçesinde bugün birçoğu mevcut olmayan çeşitli limonluk ve seralar, Yeni Saray, tiyatro vb tasarımlarla örneklenebilir.

D'Aronco, 1900'den sonra art nouveau eğilimlerin ağırlığını duyurduğu bir anlayışa yöneldi. Sultanın resmi terzisi J. Botter için tasarladığı büyük konut, meslek yaşamında bir dönüm noktası oldu (bak. Botter Apartmanı).

İstanbul'da yoğun bir çalışma içinde bulunduğu sırada katıldığı Dekoratif Sanatlar Uluslararası Sergisi Proje Yarışma-sı'nda birinciliği kazandı. 1902'de Torino' da açılan sergi, D'Aronco'nun Avrupa çapında tanınmasına, 20. yy başı mimarlığının saygın isimleri arasına girmesine ve İstanbul çalışmalarının da öğrenilmesine yol açtı.

Türkiye'deki uygulamaları da artık genellikle art nouveau biçimlere sahipti. En çok bilinen çalışmaları arasında Beşiktaş'ta Şeyh Zafir Türbesi, Kitaplık ve Çeşmesi, Karaköy Meydanı'nda, İ958'de söküldükten sonra kaybolan küçük Mer-zifonlu Camii, Yıldız Sarayı'nda İstabl-i Amire'ye ait ahır ve manej, çeşmeler, Çini Fabrika-i Hümayunu, Fenerbahçe'de Botter Evi (yıktırıldı), Dahiliye Nazırı Mem-duh Paşa için Arnavutköy'de silah koleksiyonu ve kitaplık pavyonu (değiştirildi), Yeniköy'de Huber Köşkü (bugün Cumhurbaşkanlığı Yazlık Konutu), Ziraat Bankası Direktörü Cemil Bey için Ki-reçburnu'nda yalı (restoran) ve nihayet Tarabya'da İtalyan Elçiliği Yazlık Binası sayılabilir.

Bibi. R. Albanese-E. Finocchiaro-M. Pecollo, Javelli-D'Aronco, Cuneo, 1987; A. Batur, "L'Art Nouveau d'lstanbul et ses particulaıl-tes", Fifth International Congress of Turkish Art, Budapeşte, 1975, s. 147-159; ay, "Leş ou-evres de Raimondo D'Aronco a istanbul", Atti del Congresso Internazionale di Studi Raimondo D'Aronco e il suo tempo, Udine, 1982, s.-l 18-134; ay, "Yıldız Sarayı'na ilişkin Bazı Belgeler ve Türkiye'de Belgeleme Çalışmalarının Sorunları", Milli Saraylar Sempoz-yumu-Bildiriler, 1985, s. 89-96; ay, "Leş Tra-vaux de Raimondo D'Aronco a istanbul", L'Europe deş echanges: la culture architectu-rale au dela deş frontieres (1750-1993), Paris, 1993, s. 197-202; ay, "Mimar Raimondo D'Aronco ve TBMM Milli Saraylar'daki Çalışmaları", Milli Saraylar, Ankara, 1994; L. Car-loni-E. Valeriani-G. Figurelli, Raimondo D'Aronco disegni d'architettura, Roma, 1980; D'Aronco Architetto, (katalog), Milano, 1982; V. Freni, Raimondo D'Aronco, Roma, 1973; V. Freni-C. Varnier, Raimondo D'Aron-co/l'opera completa, Padova, 1983; D. Geb-hard, "Raimondo D'Aronco e l'Art Nouveau in Turchia", L'Architettura, Milano, (Ocak 1967), s. 620-624, (Şubat 1967), s. 690-694, (Mart 1967), s. 760-764; Z. Nayır, "Raimondo D'Aronco and Ottoman Revivalism", Atti del Congresso Internazionale di Studi su Raimondo D'Aronco e il suo tempo, Udine, 1982, s. 135-149; ay, "istanbul'da îtalyalı Bir Mimar. Raimondo D'Aronco (1857-1932)", TTOK Belleteni, (Kasım 1982), s. 10-15; M. Nicoletti, Raimondo D'Aronco, Milano, 1955; ay "Memoria e linguaggio in Raimondo D'Aronco", Atti del Congresso Internazionale di Studi Raimondo D'Aronco e il suo tempo, Udine, 1982, s. 216-222; ay, D'Aronco e l'arc-hitettura liberty, Roma-Bari, 1982; G. Rigotti, "Raimondo D'Aronco e Annibale Rigotti", Atti del Congresso Internazionale di Studi Raimondo D'Aronco e il suo tempo, Udine, 1982, s. 70-92; M. Scheichenbauer, "D'Aronco in Turchia", Casabella, S. 356 (1971), s. 30-35; C. Vamier, Catalogo ragionato di pro-

getti di Raimondo D'Aronco, Padova, 1976; P. Zanini, "Raimondo D'Aronco e l'Oriente", Atti del Congreso Internazionale di Studi Raimondo D'Aronco e il suo tempo, Udine, 1982, s. 22-25; B. Zevi, "Parabola di Raimondo D'Aronco, dimenticato di maestro liberty", Cronache di architettura, Bari, 1971, s. 56

AFİFE BATUR