Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

Transaksiya xarajatlari
– bu mulkchilik huquqlarini almashish va 
himoyalash bilan bog‗liq barcha xarajatlar. 
Transformatsion xarajatlar
– iqtisodiy tizimdagi eski institutlarni tugatish, 
yangi institutlarni shakllantirish (yoki import qilish) va moslashtirish bilan bog‗liq 
xarajatlar. 
Transaksiya xarajatlari
– axborotni yig‗ish va qayta ishlash xarajatlari, 
muzokaralar olib borish va qarorlar qabul qilish, shartnomaning bajarilishini 
nazorat qilish va yuridik himoyalash xarajatlari. 
Mikrodarajada transaksiya xarajatlari
– bu korxonada ishlab chiqarish 
jarayoni bilan bog‗liq bo‗lmagan xarajatlar hisoblanadi. 
Transformatsiya xarajatlari
– bu eski institutlarni tugatish, iqtisodiy 
tizimda yangi institutlarni shakllantirish (yoki import qilish) va moslashtirish bilan 
bog‗liq xarajatlar. 
MAVZUGA DOIR AMALIY MISOLLAR VA KЕYSLAR: 
1–misol. Odatda o„qituvchi talabalarga nisbatan qo„yadigan talablar 
empatiya (birga qayg„urish) normalariga misol bo„ladimi? 
a) ha; 
b) yo‗q. 
Javob: b),
chunki o‗qituvchi uning o‗zi ham qachonlardir talaba 
bo‗lganligi, unga ham bir yo‗la barcha fanlar bo‗yicha tayyorgarlik ko‗rish 
to‗g‗ri zarur bo‗lganligi, uning qiziqishlari X fan, xususan, umuman o‗quv 
dasturi bilan cheklanmaganligi haqida unutib qo‗yadi. 
2–misol. Qanaqa transaksiya xarajatlari iqtisodiyotda kelishuvlar 
nazariyasi nuqtai nazaridan o„ta katta? 
a) axborotni qidirish; 
b)monitoring va opportunizmning oldini olish; 
v) o‗lchash; 
g) muzokaralar olib borish; 
d) shartnoma tuzish. 

---

129 
Javob: a) 
va
b), 
kelishuvlar nazariyasi transaksiya xarajatlari o‗sishining 
asosiy omili sifatidaiqtisodiy muhitning bir xil emasligiga e‘tiborni qaratadi. 
Iqtisodiyotda kelishuvlarnisbati o‗ta beqaror, bu iqtisodiy agentlarga umumiy 
qabul qilingan ―o‗yinlar qoidalari‖ asosida harakat qilishga halaqit beradi. 
Bunday sharoitda axborotni qidirishxarajatlari (axborotning yakuniy manbai 
mavjud emas) va monitoringxarajatlario‗ta yuqori, chunki axborotning 
asimmetrikligi va umumiy qabul qilingan ―o‗yinlar qoidalari‖ning mavjud 
emasligi opportunistik xatti-harakat uchun zamin hozirlaydi.